Termin Nakba, po arabsku oznaczający katastrofę lub kataklizm, odnosi się do wysiedlenia Palestyńczyków z ich domów w 1948 roku i jest symbolem utraty przez nich ziemi ojczystej – Palestyny wyznaczonej przez granice brytyjskiego mandatu.

Gdy brytyjski zarząd nad Mandatem Palestyny dobiegał końca, ONZ zaproponował podział jego terytorium według kryterium „etnicznego”. Takie rozwiązanie miało zapewnić dwóm narodom, Żydom i Palestyńczykom, możliwość samostanowienia. Rezolucja 181 Zgromadzenia Ogólnego ONZ sugerowała rozwiązanie dwupaństwowe; państwo żydowskie miało objąć 56 procent terytorium byłego mandatu, a państwo arabskie resztę. Kraje łączyłaby unia gospodarcza. Jerozolima miała znaleźć się pod zarządem międzynarodowym¹.

Jerozolima miała zostać zdemilitaryzowana, a wszystkie społeczności miały mieć do niej swobodny dostęp.

Palestyna była tworem wielonarodowym i podzielenie jej na dwa państwa wymagałoby rozdzielenia przemieszanej ludności różnego pochodzenia. Podział terytorium brytyjskiego mandatu oznaczał konieczność przeprowadzenia transferu ludności w celu rozwiązania „kwestii mniejszościowych” i zapewnienia większości narodowi, który miał sprawować kontrolę nad danym obszarem².

Rezolucja 181 została odrzucona przez państwa arabskie i przez przedstawicieli ludności palestyńskiej, która stanowiła większość populacji mandatu, a mimo to zaproponowano jej mniejszy fragment jego terytorium. Plan podziału odrzucono także dlatego, że ludność arabska uważała, że ma prawo do samostanowienia na całym terytorium Mandatu Palestyny. Przywódcy ruchu syjonistycznego zaakceptowali rezolucję, która przyznawała im terytorium obiecane im wcześniej przez władze mandatu. Gdy tylko wycofało się wojsko brytyjskie, 14 maja 1948 roku ustanowione zostało Państwo Izrael – wówczas pod nazwą „Państwo Żydowskie w Erec Izrael [Ziemi Izraela]”³.

W tym czasie trwał już w najlepsze transfer ludności. Syjonistyczne bojówki przeprowadzały ataki na palestyńskie wioski, by wypędzić ich mieszkańców z terytorium przyszłego państwa żydowskiego jeszcze przed rozpoczęciem wojny. Palestyńczyków zmuszano do opuszczenia wiosek metodą agresji zbrojnej, masakr, rabunków, gwałtów oraz niszczenia mienia⁴. Przed wojną i w trakcie jej trwania zostało zniszczonych ponad 600 palestyńskich miejscowości⁵, a między 55 a 60 procent palestyńskich Arabów (750 do 900 tysięcy osób) wypędzono z ziemi, na której miało powstać państwo Izrael⁶. Większość uchodźców uciekła na obszary, które później nazwano Zachodnim Brzegiem i Strefą Gazy oraz do sąsiednich krajów arabskich, przede wszystkim Libanu, Syrii i Jordanii.

Zanim w 1949 roku doszło do podpisania Porozumień z Rodos, Izrael uzyskał kontrolę nad terytorium większym niż to, które przewidywała dla niego Rezolucja 181, a Palestyńczycy nie doczekali się swojego państwa. Oenzetowski plan podziału Mandatu Palestyny nie przewidział procedury realizacji rozwiązania dwupaństwowego i „kwestia palestyńska” do dzisiaj zaprząta Radę Bezpieczeństwa ONZ.

W odpowiedzi na masowe wysiedlenia Palestyńczyków, Zgromadzenie Ogólne ONZ wydało Rezolucję 194, w której żądało:

jak najszybszego umożliwienia powrotu uchodźcom chcącym wrócić do domów i mieszkać tam w zgodzie z sąsiadami, oraz wypłacenia odszkodowań za utracone lub zniszczone mienie tym, którzy nie zdecydowaliby się na powrót. Zgodnie z prawem międzynarodowym za wypłatę odszkodowań powinien odpowiadać rząd odpowiedzialny za wysiedlenia⁷.

Rząd Izraela odmówił zastosowania się do postanowień tej rezolucji i ustanowił instytucjonalny reżim prawny, który uniemożliwił powrót uchodźców i zalegalizował zabór ich mienia przez państwo z zamiarem wykorzystania nowozdobytego obszaru przed Żydów dokonujących alii (tj. zgromadzenia ludu żydowskiego poprzez „powrót” do Izraela)⁸. Pozbawieni możliwości powrotu i uzyskania izraelskiego obywatelstwa Palestyńczycy, wypędzeni z terytorium nowopowstałego państwa Izrael, stawali się bezpaństwowcami. Dzisiaj ponad 5 milionów uchodźców z roku 1948 i ich potomków nadal czeka na rozwiązanie, które położyłoby kres sytuacji, w jakiej się znaleźli.

Co roku w czasie, gdy Palestyńczycy upamiętniają Nakbę, Izraelczycy obchodzą święto niepodległości. Izrael do dzisiaj nie uznał swojej odpowiedzialności za wypędzenie ludności palestyńskiej z ich ziem.